Қазақстан жаһандық ынтымақтастықты нығайтуда: 2024 жылғы сыртқы саясаттың негізгі жетістіктері
Қазақстан БҰҰ Жарғысына қатаң сәйкестікте кең ауқымды көпжақты ынтымақтастыққа бейілділігін айқын көрсетіп отыр. Бұл туралы Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылғы қыркүйектегі халыққа Жолдауында мәлімдеді. Мемлекет басшысы еліміздің халықаралық қауіпсіздік пен тұрақтылық мәселелерін шешуде белсенді рөл атқаратынын атап өтті.
2024 жылы Қазақстан бірқатар беделді халықаралық ұйымдар мен платформаларға төрағалық етті, бұл өңірлік және жаһандық күн тәртібіндегі өзекті мәселелерді шешуге ықпал етті. Шанхай ынтымақтастық ұйымына (ШЫҰ), Түркі мемлекеттері ұйымына (ТМҰ), Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім саралары жөніндегі кеңеске (АӨСШК), Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымына (ҰҚШҰ), Орталық Азия мемлекеттері басшыларының консультативтік кездесуіне және Халықаралық Аралды құтқару қорына (ХАҚҚ) табысты төрағалық ету Қазақстанның халықаралық ықпалын нығайтудағы маңызды қадам болды, сондай-ақ дипломатиялық мүмкіндіктерді кеңейтті.
Қазақстанның ШЫҰ-ға төрағалық ету барысында экономикалық ынтымақтастықты, қауіпсіздікті, экологиялық бастамаларды және цифрлық трансформацияны қоса алғанда, кең ауқымды тақырыптарды қамтитын 160-тан астам іс-шара өткізілді. Шарттық база қатысушы елдер арасындағы ынтымақтастықты нығайтатын 60 жаңа құжатпен толықтырылды. Қазақстан Еуразия экономикасының, саудасының, көліктік және логистикалық байланысының континенттік белдеуін қалыптастыруға бағытталған Ұйымның 2035 жылға дейінгі даму стратегиясына бастамашы болды. Төрағалықтың басты іс-шарасы ретінде алғаш рет «ШЫҰ плюс» форматында өткен Астана саммиті болды.
АӨСШК төрағалығының негізгі жетістігі институционалдық дамудың жаңа кезеңіне көшу болды. Трансформацияның жол картасы аясында Жарғы мен Рәсімдер ережелері әзірленді, Сенім шараларының каталогы жаңартылды, Даналар кеңесі, Талдау орталықтарының форумы және АӨСШК қоры құрылды. Қазақстан қатысушы елдердің өзара іс-қимылын цифрландыру бойынша бастама көтеріп, деректер мен талдамалық материалдармен алмасу платформасын іске қосты.
Түркі мемлекеттерінің ұйымына төрағалық ету «TURKTIME!» ауқымды бағдарламаның іске қосылуымен ерекшеленді, сондай-ақ мәдени және экономикалық интеграцияны нығайтуға ықпал етеді. Мемлекет басшысының осы бастамасы аясында білім беру, ғылыми зерттеулер және кәсіпкерлік саласындағы жобалар іске асырылды. Тұрақты өкілдер механизмі құрылды, мемлекеттік рәміздер біріздендірілді, стратегиялық жобаларды қолдауға бағытталған Инвестициялық қор құрылды. Қатысушы елдер арасында 45 млрд АҚШ долларынан асқан өзара сауданың айтарлықтай өсуі экономикалық ынтымақтастықтың артып келе жатқанын көрсетеді.
ҰҚШҰ-ға төрағалық ету барысында Қазақстан трансшекаралық қылмыс, терроризм және есірткінің заңсыз айналымы сияқты өзекті қатерлерге қарсы іс-қимыл жөніндегі бастамаларды ілгерілетуге назар аударды. Мемлекет басшыларының кездесулерін, тақырыптық дөңгелек үстелдер мен әскери жаттығуларды қоса алғанда, 80-нен астам іс-шара өткізілді. Тәжік-ауған шекарасын нығайту бағдарламасы бойынша 10 жылдық жұмысты аяқтауға ерекше назар аударылды.
Халықаралық Аралды құтқару қорындағы қазақстандық төрағалықтың (2024-2026 жылдары) күш-жігері ХАҚҚ жетілдіру процесін аяқтауға, өңірдің су-энергетикалық ресурстарын басқарудың өзара тиімді механизмін әзірлеуге, экологиялық бағдарламалардың уақтылы және сапалы іске асырылуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ климаттың өзгеруінің салдарын еңсеру мақсатында келісілген шаралар қабылдауға шоғырланған.
Қазақстанның Су дипломатиясы аясында 2024 жылы Қытаймен, Ресеймен және Орталық Азия елдерімен трансшекаралық өзендер бойынша 35-ке жуық отырыс өткізілді. Қырғызстанмен және Өзбекстанмен Шу, Талас және Сырдария трансшекаралық өзендері арқылы Қазақстанға су беру туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Қытаймен Ертіс және Іле сияқты 20-дан астам өзендер бойынша келіссөздер жүргізілуде. Еліміздің БҰҰ-дың Халықаралық су ағындарын кеме қатынасынан басқаша пайдалану түрлерінің құқығы туралы конвенциясына қосылуы маңызды қадам болды.
2024 жыл Орталық Азия мемлекеттерімен көпжоспарлы ынтымақтастықты нығайту тұрғысынан серпінді жыл болды. Мемлекет басшысының «Орталық Азияның Ренессансы: орнықты даму мен өркендеу жолында» бағдарламалық мақаласы өңірдегі бауырластық қатынастардың, тату көршілік пен стратегиялық серіктестіктің форматын белгіледі.
Әзербайжан Президенті, БҰҰ Бас хатшысының ОА жөніндегі арнайы өкілі және БҰҰ Орталық Азия үшін превентивті дипломатиясы жөніндегі өңірлік орталығының басшысының қатысуымен Орталық Азия мемлекеттері басшыларының консультативтік кездесуінің 6-шы отырысын өткізу маңызды болды. Саммит қорытындысы бойынша «ОА-2040» Өңірлік кооперацияны дамыту тұжырымдамасына, 2025-2027 жылдарға арналған Өңірлік ынтымақтастықтың жол картасына, сондай-ақ 2025-2027 жылдарға арналған Өнеркәсіптік кооперацияны дамыту жөніндегі іс-қимыл жоспарына қол қойылды.
Бұдан басқа Қазақстан қақтығыстарды реттеуде делдал бола отырып, халықаралық дипломатияда маңызды рөл атқаруды жалғастыруда. Астана процесі аясында біз Сирия дағдарысы бойынша келіссөздер алаңын ұсындық. Қазақстан негізгі қатысушыларды біріктіреді және ымыралық шешімдерге қол жеткізуге ықпал етеді. Сондай-ақ ел өңірлік қақтығыстарды шешу үшін халықаралық медиация орталығын құру туралы ұсыныс жасады, бұл профилактикалық дипломатия механизмдерін дамытудағы маңызды қадам болады.
Қазақстан әлемдік саясатқа интеграцияның жоғары дәрежесін көрсетіп отыр. Еліміз энергетика, көлік, сауда және цифрлық технологиялар салаларындағы ірі өңірлік жобаларға бастамашы болып отыр. Транскаспий халықаралық көлік бағытын дамыту, «Бір белдеу – бір жол» жобасы аясындағы ынтымақтастық және Еуразиялық экономикалық одаққа белсенді қатысу еліміздің жаһандық экономикалық байланыстарды нығайтуға бейілділігін растайды. Жасыл технологиялар мен экономиканы декарбонизациялау жөніндегі бағдарламаларды енгізу Қазақстанның халықаралық күн тәртібінің маңызды бөлігіне айналды. Еуропалық одақ және Таяу Шығыс елдерімен орнықты даму және энергетика саласындағы ынтымақтастықты кеңейту маңызды аспект болды.
Қазақстан бейбітшілікке бағытталған сыртқы саясат ұстануды жалғастырады. Ел Еуразиялық кеңістікте қауіпсіздікті, орнықты даму мен өркендеуді қамтамасыз етуге елеулі үлес қосуда. БҰҰ, ДСҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың жаһандық бастамаларына қатысуды кеңейту, жетекші державалармен стратегиялық серіктестікті дамыту және экономикалық дипломатияны тереңдету елдің сыртқы саясатының негізгі басымдықтары болып қала береді.
Казахстан укрепляет глобальное сотрудничество: ключевые достижения внешней политики в 2024 году
Казахстан убедительно демонстрирует приверженность широкому многостороннему сотрудничеству в строгом соответствии с Уставом ООН. Об этом заявил Президент Касым-Жомарт Токаев в Послании народу в сентябре 2024 года. Глава государства подчеркнул, что наша страна играет активную роль в решении вопросов международной безопасности и стабильности.
В 2024 году Казахстан председательствовал в ряде авторитетных международных организаций и платформ, что способствовало решению актуальных вопросов региональной и глобальной повестки дня. Успешное председательство в Шанхайской организации сотрудничества (ШОС), Организации тюркских государств (ОТГ), Совещании по взаимодействию и мерам доверия в Азии (СВМДА), Организации Договора о коллективной безопасности (ОДКБ), Консультативной встрече глав государств Центральной Азии (КВГГЦА) и Международном Фонде спасения Арала (МФСА) стало важным шагом в укреплении международного влияния Казахстана, а также расширило дипломатические возможности.
В ходе председательства РК в ШОС проведено свыше 160 мероприятий, охвативших широкий спектр тем, включая экономическое сотрудничество, безопасность, экологические инициативы и цифровую трансформацию. Договорная база пополнилась 60 новыми документами, укрепляющими сотрудничество между странами-участницами. Казахстан инициировал стратегию развития Организации до 2035 года, направленную на формирование континентального пояса экономики, торговли, транспортной и логистической связанности Евразии. Центральным событием председательства стал Астанинский саммит, впервые прошедший в формате «ШОС плюс».
Ключевым достижением председательства в СВМДА стал переход на новый этап институционального развития. В рамках Дорожной карты трансформации разработаны Устав и Правила процедур, обновлен Каталог мер доверия, созданы Совет мудрецов, Форум аналитических центров и Фонд СВМДА. Казахстан выступил с инициативой по цифровизации взаимодействия стран-участниц, запустив платформу для обмена данными и аналитическими материалами.
Председательство в Организации тюркских государств ознаменовалось запуском масштабной программы «TURKTIME!», способствующей укреплению культурной и экономической интеграции. В рамках этой инициативы Главы государства были реализованы проекты в области образования, научных исследований и предпринимательства. Создан механизм постоянных представителей, унифицированы государственные символы, учрежден Инвестиционный фонд, направленный на поддержку стратегических проектов. Значительный рост взаимной торговли среди стран-участниц, превысивший 45 млрд долларов США, свидетельствует о возрастающем экономическом сотрудничестве.
В ходе председательства в ОДКБ Казахстан сосредоточился на продвижении инициатив по противодействию актуальным угрозам, таким как трансграничная преступность, терроризм и незаконный оборот наркотиков. Проведено свыше 80 мероприятий, включая встречи глав государств, тематические круглые столы и военные учения. Особое внимание уделено завершению 10-летней работы над программой укрепления таджикско-афганской границы.
Усилия казахстанского председательства в Международном Фонде спасения Арала (2024-2026 гг.) сосредоточены на завершении процесса совершенствования МФСА, выработке взаимовыгодного механизма управления водно-энергетическими ресурсами региона, обеспечении своевременной и качественной реализации экологических программ, а также принятии согласованных мер в целях преодоления последствий изменения климата.
В рамках водной дипломатии РК в 2024 году проведено около 35 заседаний по трансграничным рекам с Китаем, Россией и странами Центральной Азии. Достигнуты договорённости с Кыргызстаном и Узбекистаном о подаче воды в Казахстан через трансграничные реки Шу, Талас и Сырдария. Ведутся переговоры с Китаем по более чем 20 рекам, включая Иртыш и Или. Важное значение имеет присоединение РК в Конвенции ООН о праве несудоходных видов использования международных водотоков.
2024 год стал прорывным в контексте укрепления многопланового сотрудничества с государствами Центральной Азии. Программная статья Главы государства «Ренессанс Центральной Азии: на пути к устойчивому развитию и процветанию» очертила формат братских отношений, добрососедства и стратегического партнёрства в регионе.
Важное значение имело проведение 6-го заседания Консультативной встрече глав государств Центральной Азии с участием Президента Азербайджана и Специального представителя Генерального секретаря ООН по ЦА и главы Регионального центра ООН по превентивной дипломатии для Центральной Азии. По итогам саммита подписаны Концепция развития региональной кооперации «ЦА-2040», Дорожная карта регионального сотрудничества на 2025-2027 гг., а также План действий по развитию промышленной кооперации на 2025-2027 гг.
Кроме того, Казахстан продолжает играть важную роль в международной дипломатии, выступая посредником в урегулировании конфликтов. В рамках Астанинского процесса мы предоставили площадку для переговоров по сирийскому кризису. Казахстан объединяет ключевых участников и способствует достижению компромиссных решений. Страна также выступила с предложением создать международный центр медиации для решения региональных конфликтов, что станет важным шагом в развитии механизмов превентивной дипломатии.
Казахстан демонстрирует высокую степень интеграции в мировую политику. Страна инициирует крупные региональные проекты в сферах энергетики, транспорта, торговли и цифровых технологий. Развитие Транскаспийского международного транспортного маршрута, сотрудничество в рамках проекта «Один пояс – один путь» и активное участие в Евразийском экономическом союзе подтверждают приверженность нашей страны укреплению глобальных экономических связей. Внедрение зелёных технологий и программ по декарбонизации экономики стало важной частью международной повестки Казахстана. Важным аспектом стало расширение сотрудничества с ЕС и странами Ближнего Востока в области устойчивого развития и энергетики.
Казахстан продолжит придерживаться курса на миролюбивую внешнюю политику. Страна вносит значимый вклад в обеспечение безопасности, устойчивого развития и процветания на евразийском пространстве. Расширение участия в глобальных инициативах ООН, ВТО и других международных организаций, развитие стратегического партнёрства с ведущими державами и углубление экономической дипломатии остаются ключевыми приоритетами внешней политики страны.
